Мај е месец за подигнување на свеста за луѓето болни од целијакија

ИНФОРМАЦИИ

Можеби до сега немате слушнато или пак познавате некој кој вели дека е алергичен на глутен, па се прашувате што ова значи и дали навистина може да постои такво нешто. Избегнувањето на глутенот во исхраната за некого е и одлука, понекогаш непотребна, можеби диета, но за болните од целијакија глутенот е отров, и да тие навистина не смеат да јадат храна што содржи глутен, па подобро е и да не им нудите. Има луѓе кои не сакаат, од за нив познати причини, но има луѓе кои не смеат.

Иако во последно време во продавниците, маркетите постојат посебни делови каде што има безглутенска храна, сепак болните од целијакија мака мачат да купат и да најдат производ што навистина е без глутен, или безглутенско брашно, бидејќи како што велат, некои производи, иако би требало да бидат безглутенски, сепак се „контаминирани“ со глутен при процесот на нивната обработка. Како пример ги посочуваат печените семки од тикви, бадеми… па дури и брашно, кое е мешано или било пакувано во близина на обичното брашно.

Но, да почнеме од почеток. Што е целијакија?!

Ако ве боли стомак, а не знаете од што, ги направивте сите испитувања и нема конкретна дијагноза, можеби е време да побарате упат за проверка на алергија на глутен.

За прв пат оваа болест-целијакија, или глутенска ентеропатија, е опишана во вториот век од нашата ера. Во 19 век, педијатарот Самуел Ги (Samuel Gee) дал прецизен опис на болеста, но дури во 1940 година појавата на болеста била поврзана со исхрана со брашно. Промените кои настануваат во тенките црева се опишани за прв пат во четириесеттите години на минатиот век на наод од обдукција. Подоцна е докажано дека болеста има наследен карактер. Порастот на новооткриени болни од целијакија, или глутенска ентеропатија, се должи на зголемената свесност за болеста и нејзиното препознавање заради воведување на специфични серолошки тестирања на сомнителните случаи и изведување на ендоскопско иследување на дигестивниот систем. Во втората декада на минатиот век се откриени специфични антитела кај болните од глутенска ентеропатија. Со нивно воведување во иследувањето на пациентите, за кои има сомнение дека боледуваат од оваа болест, значително е олеснето поставувањето на дијагноза. Истовремено се прават и генетски иследувања.

Златен стандард за поставување на дијагнозата е ендоскопско иследување на гастроинтестиналниот тракт за да се докажат типичните промени во цревата кои се причина за нарушување на апсорпцијата на хранливите материи.

Денес се смета дека 1 процент од целокупната популација на земјата боледува од глутенска ентеропатија, односно во Европа дури 1 од 130 до 1 од 300 луѓе во различни земји ја имаат оваа болест. Ризикот за болеста кај членовите на семејство, каде што има болен од целијакија, е 10 пати поголем. Оваа неподносливост се должи на генетската предиспозиција, односно е наследна. Луѓето кои имаат генетска предиспозиција може да манифестираат болест во секоја возраст од животот.

Глутенот е протеин, а протеините се изградени како долги синџири составени од индивидуални врски – амино киселини. Протеините во дигестивниот систем се распаѓаат, т.е. расцепуваат, со помош на желудочната киселина во пократки синџири, а потоа со помош на ензимот и амино киселини. После тоа, аминокиселините се апсорбираат во нашиот крвоток од каде што се транспортираат онаму каде што е потребно за да се изградат нови ткива. Проблемот со глутенот кај целијакичарите се должи на недостаток на ензими потребни за деградација или “разделување” на синџирот на глутенот на поединечни амино киселини. Кога таков, не преработен или делумно преработен протеин влегува во крвотокот, нивниот имунолошкиот систем не го признава како хранлива материја, туку го идентификува како туѓо тело и се активира имунолошкиот систем, односно телото произведува антитела, кои ги напаѓаат молекулите на глутенот. Иако улогата на имунолошкиот систем е да штити и преку антителата да ги уништи или неутрализира антигените од непознати супстанции кои се штетни, проблемот се јавува во што протеините на глутен се слични со сите протеини, па дури и со оние од кои се изградени ткивата (органите, нервите, жлездите, кожата итн.), а антителата, кои имаат задача да ги уништат не се селективни, па тие автоматски го уништуваат телото на болниот, односно неговите органи, не познавајќи кои се туѓи, а кои сопствени ткива, што резултира со оштетување на слузницата на тенкото црево и уништување на цревните ресички. Последица на оштетени или уништени делови цревни ресички на тенкото црево е малапсорпција или тешко и намалена апсорпција на хранливи материи. На овој начин, чувствителноста на глутен може да предизвика цела низа реакции поврзани со синџирот што доведуваат до разни болести, не само во дигестивниот тракт, туку и во целото тело. Откако ќе се создадат антитела на глутен, телото е осетливо така што секогаш кога глутенот ќе стигне до нашиот дигестивен систем доаѓа до имунолошкиот одговор, и тоа телото повторно го препознава како туѓо и предизвикува напад на имунолошкиот систем, и ова се случува секогаш кога во организмот ќе се внесе и минимална количина на глутен.

На пример, една студија покажала дека кај болните веќе еднократна доза на 1/5 од обично парче леб (околу 625 милиграми на глутен) е доволно да предизвика сериозни симптоми, вклучувајќи тешка дијареа и повраќање, да ја влоши атрофијата на цревните ресички на тенкото црево. Присуството на горенаведените симптоми и зголемување на воспалението на цревата има покажано и кај луѓето кои имаат внесено само 24-30 милиграми на глутен – околу 1/145 од парче класичен леб (количината одговара на една трошка).

Дури и дневна доза на мали количини на глутен – повеќе од 50 mg, или околу 1/70 од споменатите парчиња леб, доведува до постепено влошување на симптомите и оштетување на цревата.

Кога и како се појавува?!

Постојат типични и атипични форми на болеста и бидејќи кај деца се почести типичните кои полесно се дијагностицираат, порано се сметало дека тоа е болест која започнува во детството. Денес е докажано дека е еднакво застапена кај двата пола, но кај возрасните предоминираат атипичните форми на болеста поради што поретко се дијагностицира. Се претпоставува дека на еден дијагностициран болен од целијакија има 7 кои не се дијагностицирани. Од појавата на првите симптоми до поставување на дијагнозата на глутенска ентеропатија просечно минуваат 10 години.

Болеста зафаќа многу органи и системи, па денес целијакијата се дефинира како мултисистемска болест.

Кај типичната форма, која повеќе е застапена кај децата, се јавуваат слабеење, апатија, пролив или опстипација, губење на апетитот, бледило на кожата, надуен стомак. Со време се јавува и висински дефицит. Поради нарушување во апсорпцијата на хранливите материи се јавува анемија со недостаток од железо, фолна киселина, витамин Б12, ниски вредности на протеини во крвта, губење на минералите и на витамините.

Кај возрасните, освен типичната клиничка слика, почесто се манифестираат атипичните форми на болеста. Болните често се жалат на хроничен умор, имаат надуен стомак, постојано преплетување на цревата, запек или пролив, не поднесуваат некоја храна. Постепено и кај нив се манифестираат симптоми поради нарушена апсорпција на хранливите материи. Кај жените со целијакија може да се јават ран климактериум, неплодност, како и чести спонтани абортуси. Се манифестираат рана остеопороза, дефекти на забниот емајл, слабокрвност, нарушување на факторите на коагулација на крвта поради нарушена синтеза на витаминот К. Можни се и невролошки нарушувања како епилепсија, невропатија, мигрена, појава на калцификати во мозокот. Оваа болест може да биде здружена со низа автоимуни болести како дијабетес мелитус тип 1, псоријаза, Сјоргенов синдром, автоимун хепатитис, автоимун тироидитис, витилиго, артритис и сл. Докажано е дека колку подоцна се постави дијагноза на целијакија, можноста да се развие некое автоимуно заболување е поголема. Кај овие болни се почести малигните заболувања на дигестивниот систем. Понекогаш помеѓу болните со автоимуни болести треба да се обидеме да ги детектираме болните од глутенска ентеропатија, по претходно серолошко и генетско иследување. Потребно е да се направи ендоскопија на дигестивниот тракт за да се докажат промените кои се типични за болеста.

Ако постои сомнеж за болеста, неопходно е пациентот да се иследува кај педијатриски или адултен гастроентеролог. Притоа, се прават серолошки иследувања за да се детектираат антителата кои се специфични за болеста, генетски иследувања и ендоскопско испитување на гастроинтестиналниот тракт.

Како се лечи?!

За оваа болест за жал медицината вели дека нема лек. Единствена терапија за целијакијата е безглутенска диета до крајот на животот. Со спроведување на оваа исхрана болните брзо закрепнуваат и може да имаат нормален живот. Децата постигнуваат оптимална висина и не се разликуваат од своите здрави врсници. Затоа најдобро е што побрзо се постави дијагнозата толку побрзо преку храната таа ќе се стави под контрола, односно преку безглутенската исхрана. Ако се направи грешка во исхраната, кај некои луѓе се јавуваат болки во стомакот, повраќање, а кај други нема никакви тегоби. Дури и да нема никакви тегоби, треба да се продолжи со строга безглутенска диета заради долгорочните ризици. Тешкотија во спроведување на диетата е можна со т.н. контаминација на храната со глутен и при спроведување на строга диета, бидејќи докажано е дека глутенот што се содржи во 1/48 дел од обично парче глутенски леб може да биде причина за одржување на активна болест.

Во светот е прифатено сите продукти кои не содржат глутен, на својата амбалажа да имаат знак за прецртан клас од пченица.

Токму овие производи ги бараат болните од целијакија, а наместо брашно од пченица, треба да јадат брашно од пченка, хелда… т.н. безглутенско брашно.

Здруженијата на целијакичари постојано повикуваат за подигнување на свеста за оваа болест, за почеток, нивната цел е производителите на видно место да нагласат дали и колку нивниот производ содржи глутен, наместо тој да се подразбира под протеин. Исто така тие повикуваат на производство на што повеќе производи и услуги без глутен, кој за здравите луѓе не е опасен.